اولین گام در مراقبت‌های دوران بارداری، تشخیص حاملگی می‌باشد. زنان معمولا با تاخیر طولانی در دوره قاعدگی و احتمالا با نتیجه تست ادراری می‌توانند از بارداری خود اطمینان حاصل نمایند. از آزمایش خون نیز جهت تایید کامل حاملگی استفاده می‌شود.
نشانه‌ها و علائم حاملگی
قطع شدن سیکل قاعدگی در خانم‌هایی که به طور منظم پریود ماهانه داشته‌اند. البته ممکن است در ماه‌های اول حاملگی کمی خونریزی برای مادر اتفاق بیفتد که نشانه لانه گزینی جنین می‌باشد.
تغیبیرات رحم
از هفته‌های اول حاملگی، اندازه رحم اساسا در مقر قدامی – حنفی افزایش می‌یابد. در هفته 12 حاملگی رحم به صورت کروی شکل از لگن وارد شکم می‌شود.
تغییر در پستان و پوست
افزایش پیگمانتاسیون (تیره شدن و یزرگ شدن پستان) و تغییرات ظاهر استریاهای شکمی (ترک‌های شکم) در بارداری دیده می‌شود.
حرکت جنین
در بارداری اول، مادر اولین حرکات جنین را در هفته 18 الی 20 هفته احساس می‌کند. از بارداری دوم به بعد مادر حرکات جنین را بین هفته 16 الی 18 حس می‌شود.
تشخیص حاملگی با سونوگرافی
با سونوگرافی ترنس واژینال TVS اسکات حاملگی در هفته‌های 4-5 مشاهده می‌شود. کیسه زرده در اواسط هفته پنجم دیده می‌شود و رویان یا جنین همراه ضربان قلب در هفته ششم دیده می‌شود. با سونوگرافی شکمی در هفته 7 می‌توان ضربان قلب جنین را بررسی نمود.
مدت حاملگی طبیعی
میانگین مدت حاملگی که از اولین روز آخرین پریود قاعدگی محاسبه می‌شود نزدیک به 280 روز یا 40 هفته است. یکی از روش‌های تعیین زمان مورد انتظار زایمان افزودن 7 روز به تاریخ اولین روز از آخرین پریود جسمی و کم کردن سه ماه از تاریخ است. به عنوان مثال اگر آخرین پریود خانمی در 20 دی ماه شروع شده باشد، زمان مورد استفاده زایمان 27 مهر ماه سال بعد در نظر گرفته می‌شود.
سه ماهه‌های حاملگی
دوران حاملگی به سه‌ماهه مساوی که هر کدام 14 هفته است تقسیم می‌شود. سه ماهه اول تا پایان هفته 14، سه ماهه دوم تا پایان هفته 28 و سه ماهه سوم تا هفته 29 تا هفته 42 حاملگی می‌باشد.
وضعیت قبلی و فعلی سلامت
شرح حال دقیق بیماری‌های قلبی و سابقه جراحی از خانم باردار باید اخذ شود. همچنین اطلاعات مفصل در مورد زایمان قبلی باید داشته باشیم چون بسیاری از عوارض حاملگی قبل معمولا در حاملگی‌های بعدی عود می‌کنند.
استعمال دخانیات و الکل در بارداری
استعمال دخانیات و عواقب نامطلوب به همراه دارد. خطر جفت سرراهی، جدا شدن جفت (دکولمان) و پاره شدن زودرس کیسه آب در زنان سیگاری دو برابر می‌باشد.
در نوزادان متولد شده در مادران سیگاری احتمال تولد نارس، وزن کم هنگام تولد و سندروم مرگ ناگهانی شیرخوار بیشتر است.
همچنین خطر سقط و مرگ جنین و ناهنجاری‌های انگشتان جنین در مادران سیگاری افزایش می‌یابد.
علاوه بر کودکانی که در طی زندگی داخل رحمی با دخانیات در تماس بودند در معرض افزایش خطر آسم، کولیک شیرخواران و چاقی دوران کودکی هستند.
اگر استعمال دخانیات در اوایل حاملگی و یا ترجیحا قبل از حاملگی ترک شود بهترین نتیجه حاصل می‌شود و ترک استعمال دخانیات در هر مرحله از زندگی باعث بهبود پیامدهای مادرزادی جنین می‌شود.
مصرف الکل باعث سندوم الکل جنین، ناهنجاری و آنومالی‌های صورت، اختلال عملکرد دستگاه عصبی مرکزی می‌باشد. زنان حامله و یا زمانی که قصد بارداری دارند باید از مصرف هر گونه نوشابه الکلی پرهیز کنند.
همچنین مصرف هروئین و سایر مواد مخدرها، کوکائین، آمفتامین‌ها و ماری جوانا برای مادر و جنین بسیار خطرناک می‌باشد.
اقدامات ضروری در بارداری
شرح حال و معاینه فیزیکی عمومی کامل خانم باردار (شامل بررسی فشار خون، وزن، معاینه لگن، ارتفاع رحم و ضربان قلب)
بررسی سن بارداری
تست آزمایشگاهی شامل: شمارش سلول‌های خونی، پروه خونی، PH، غربالگری آنتی بادی،HIV AB، هپاتیت، سیفلیس و ایمنی در برابر سرخچه، آزمایش ادرار و کشت ادرار، قند خون ناشتا (FBS) و آزمایش یروئید ITSH
ارزیابی خطر حاملگی
عوامل زیادی وجود دارند که می‌توانند تاثیر نامطلوبی بر سلامت مادر یا جنین را اهمال کنند و به اصطلاح باعث ”حاملگی پر خطر” شوند. برخی از مهم ترین آنها شامل:
- بیماری قلبی
- دیابت شیرین
- سابقه خانوادگی یا شخصی اختلال ژنتیکی
- فشار خون بالا
- نارسایی کلیوی
- بیماری‌های ریوی
- ایدز
- سابقه آمبولی ریه یا ترومبوز وریدی همقی
- اختلالت خودایمنی
- جراحی برای کاهش وزن (باریاتریک)
- صرع
- سرطان
- اختلالات ساختار یا کروموزومی جنین در گذشته یا حال
- تماس با دارو های مضر (تراتوژن)
- عفونت یا تماس با میکروارگانیسم‌ها در عفونت مادرزادی
- حاملگی چند قلوی
- اختلالات شدید هم مایع آمنیون
در مقداری از موارد ذکر شده ممکن است در روند بررسی و مراقبت از زنان و جنین آنها، دخالت پزشکان فوق تخصص طب مادری – جنینی، متخصص ژنتیک متخصص کودکان، متخصص بیهوشی و یا سایر متخصصان رشته‌های پزشکی ضرورت داشته باشد.
ویزیت‌های بارداری بعدی
سیر زمانی ویزیت‌های بارداری بعدی در فواصل 4 هفته‌ای تا هفته 28 و سپس 2 هفته‌ای تا هفته 36 و بعد از آن هفته‌ای یکبار برنامه‌ریزی می‌شود.
در زنانی که دارای حاملگی‌های عارضه‌دار یا پرخطر هستند اغلب ویزیت‌ها، سلامت مادر و جنین بررسی می‌شود که شامل فشار خون، وزن مادر و تغییرات آن، ضربان قلب جنین، وضعیت رشد جنین، حجم مایع آمنیون و فعالیت جنین است.
سردرد تغییر وضعیت بینایی، نشت مایع از واژن، سوزش ادرار علائم مهمی هستند که در مورد آنها از خانم باردار سوال می‌شود.
سونوگرافی اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد رشد و سلامت جنین به ما می‌دهد، اگر مادری در ابتدای بارداری مشکلی نداشته باشد اولین سونوگرافی در هفته 11 الی 13 جهت بررسی وضعیت و غربالگری سه ماهه اول (سونوگرافی NT) انجام می‌شود. سونوگرافی بعد در فاصله 18 الی 20 هفته انجام می‌شود که سونوگرافی آنومالی اسکن نام دارد. در صورت عدم مشکل سونوگرافی بعدی بین هفته 28 الی 34 هفته جهت بررسی رشد جنین، میزان مایع آمنیون و وضعیت قرارگیری جنین انجام می‌شود. اگر خانم بارداری در فواصل انجام سونوگرافی مشکل خاصی به طور مثال خونریزی، کاهش حرکات جنین و … داشته باشد نیاز به سونوگرافی اضافه می‌باشد. همچنین در بارداری‌های پرخطر معمولا نیاز به انجام تعداد بیشتری سونوگرافی جهت بررسی سلامت جنین می باشد.
